سه اصل مهم در شاد زیستن از نگاه قرآن
قرآن در تمام آیات و احکام و اوامرش قصد آن را دارد که کیفیت شادی و نشاط و لذت از زندگی سالم و خدایی را به انسان آموزش داده و تمامی اعمال و رفتاری که باعث می شود به این نوع زندگی صدمه و خدشه وارد شود را گوشزد کند.     
به گزارش تبیان، شادی و نشاط بزرگترین موهبت الهی برای انسان می باشد.  انسان ها در زندگی خود همیشه تلاش می کنند تا کیفیت زندگی خود را بالاتر ببرند و این به معنای نهایت لذت از زندگی است و در فرهنگ قرآنی حیات طیبه و یا هنر انسان زیستن نام دارد.
 گاهی آدم ها راه را به خطا می روند و به جای این که به کیفیت زندگی روی آورند، هم و غم خود را روی کمیت آن می گذارند؛ از نظر آسایش و مادیات روز به روز وسعت مالی پیدا می کنند اما دریغ از ذره ای لذت و نشاط.  
امروزه هر کسی را می بینیم شاد نیست، زندگی می کند اما از زندگیش لذتی نمی برد و شادی را در میدان دید خود پیدا نمی کند.  
قرآن در تمام آیات و احکام و اوامرش قصد آن را دارد که کیفیت شادی و نشاط و لذت از زندگی سالم و خدایی را به انسان آموزش دهد و تمامی اعمال و رفتاری که باعث می شود به این نوع زندگی صدمه و خدشه وارد شود را گوشزد می کند و آنان را حرام می شمارد ؛ زیرا اعمال حرام هم به جسم و هم به روح انسان آسیب جدی وارد می کند و او را بیمار می سازد.  
حال شما بگویید آیا یک بیماری که مریضی صعب العلاج دارد از موهبت و نعمت زندگی لذت می برد؟ این که چگونه از زندگی نهایت بهره و سود را ببریم تا هم در دنیا و هم در آخرت زیبا زندگی کنیم و سعادت نصیبمان شود، راهی است که تنها با علم و آگاهی و تمرین و عمل  بدست می آید.  
اصل اول: به رحمت خدا شاد باش
 شادی خود را به هیچ کس وابسته نکن تا همیشه از آن برخوردار باشی.  
وقتی با لذت های مادی و زودگذر شاد شدیم روشن است که با پایان این ها ما نیز دچار حزن و اندوه می شویم پس باید به قدرت لایزالی شاد بود که نقصان و زوال به ذات مقدسش راه پیدا نمی کند : قُلْ بِفَضْلِ اللّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِکَ فَلْیَفْرَحُواْ هُوَ خَیْرٌ مِّمَّا یَجْمَعُونَ  
بگو به فضل و رحمت‏ خداست که [مومنان] باید شاد شوند و این از هر چه گرد مى‏آورند بهتر است .(یونس/58)  
این آیه کریمه علت شادی به رحمت خدا را چنین بیان می کند که تمام خیر و خوبی در وجود باری تعالی جمع است و منشأ همه خیر و خوبی هاست و از خزانه غیبش به هر که بخواهد می بخشد.  
وَاللّهُ یَرْزُقُ مَن یَشَاء بِغَیْرِ حِسَابٍ ؛ به هیچ کس امید نداشته باش به جز خدا زیرا یگانه داروی آرامش بخش روح و جان یاد خداست. کافی است تمرین کنید هر روز که مسائل و مشکلات روزانه ، شما را ناراحت و غمگین کرد یاد لطف و مهربانی های بی نهایت خدای تعالی بیافتید که چگونه شما را در گرداب حوادث یاد می کند و دست شما را در سختی های زندگی رها نمی کند.  
اصل دوم: مثبت اندیش باش  همیشه شکرگزار باش : لَئِن شَکَرْتُمْ لأَزِیدَنَّکُمْ در تمام دوران زندگیم کسانی را دیدم که همیشه نکات منفی را می بینند و همیشه از بی پولی می نالند ، از رفتار نادرست اطرافیان گله و شکایت دارند و از زندگی خود ناراصی اند.  برای حل این مسئله دین اسلام راه کارهای مناسبی ارائه داده است؛  
اولاً : انتظار نداشته باش همیشه آنچه در اطرافت اتفاق می افتد مطابق میل و خواسته ات باشد زیرا گاهی برخی از حوادث و اتفاقات به خیر و صلاح توست و خداوند حکیم و دانا بهتر از همه می داند که چه چیزی برای بنده اش خیر و صلاح است و بالعکس شاید خیلی چیزهایی که تو می خواهی برای تو شر و بدی باشد و به تو صدمه بزند و یا دین تو را نابود کند : ...وَعَسَى أَن تَکْرَهُواْ شَیْئًا وَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَعَسَى أَن تُحِبُّواْ شَیْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَّکُمْ وَاللّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ (بقره/216)
و بسا چیزى را خوش نمى‏دارید و آن براى شما خوب است و بسا چیزى را دوست مى‏دارید و آن براى شما بد است و خدا مى‏داند و شما نمى‏دانید.  پس اجازه نده اتفاقات ناخوشایند روحیه ات را خراب کند و مطمئن باش که با منفی نگری جسم سالمی نخواهی داشت.  
سعی کن به قدر توان خود تلاش کنی و نتیجه را به حکمت خدای حکیم واگذار نمایی . مثبت اندیشی را تمرین کن و عینک بدبینی را از چشمان خود بردار، خوبی های خود و دیگران و نعمت های بیکران خداوندی را ببین و برای همه آن ها شاکر باش و نماز به جای آور.  
استمرار در 2 رکعت نماز مستحب شکر مشکلات بسیاری را در زندگی حل می کند و با این عمل می توانی خود را از اسارت زنجیر های بدبینی و منفی نگری آزاد کنی.  
اصل سوم: ارتباط موثر داشته باش
 ارتباطات انسان در دنیا 4 جهت دارد: ارتباط با خدا - خود - دیگران - طبیعت.  
برای هر کدام از این جهت ها راه‌های مناسبی بیان شده است . اصولا توقعات به حق و یا ناحق ما ذهن و فکر ما را ساعت ها درگیر می سازد و انرژی های ارزشمندی را هدر می دهد  
از هیچ کس توقع بی جا نداشته باش؛  
این امر اول بسیار سخت باشد اما اولاً: به مرور آرامش خاصی به ارمغان می آورد.  
ثانیا این شما را فردی توانمند و قدرتمند می سازد که تکیه به هیچ نیرویی ندارد.  
ثالثاً ذهن شما را متمرکز قدرت خدا می کند و امدادهای غیبی خدا را در زندگی به شما نشان خواهد داد.  
در زندگی به جای شناور بودن شناگر باش.  
کرامت و عزت نفس خود را مورد توجه خاصی قرار بده و سعی کن با هیچ حرام و اشتباهی این عزت و کرامت را خدشه دار نکنی.
زندگی خود را هدفمند ساز و برای رسیدن به اهدافت تلاش کن و مهمترین هدفت را رضای خدا قرار ده.  
در ارتباط با دیگران برای این که شاد باشی باید شادی آفرین باشی و این حاصل نمی شود مگر این که در مقابل خواسته ها و گفتار دیگران انعطاف پذیر شوی و با بحث های بی نتیجه انرژی خود را هدر ندهی و قبل از مطمئن شدن در مورد هیچ کس قضاوت نکنی.  
بی احترامی دیگران را با بی اعتنایی جواب ده و به جای بیزاری از انسان ها ، از رفتار های بد آن ها بیزار باش و سعی کن این معایب را از خودت دور ساز ی.  
بگذار دیگران از تو، به عنوان فردی آرام و خوشرو یاد کنند.  
وَ عِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا  
و بندگان خداى رحمان کسانى‏اند که روى زمین به نرمى گام برمى‏دارند و چون نادانان ایشان را طرف خطاب قرار دهند به ملایمت پاسخ مى‏دهند . (فرقان/63)  
خداوند عباد الرحمان را چنین معرفی می کند که در ارتباط با دیگران رفتارشان سراسر سلامت و امنیت است و هیچ آسیبی به دیگران نمی زنند.  
پس ببخشید و فراموش کنید چرا که کینه، فقط بارتان را سنگین می کند. 

 آتشی نمى سوزاند "ابراهیم" را

و دریایى غرق نمی کند "موسى" را

کودکی، مادرش او را به دست موجهاى "نیل" می سپارد

تا برسد به خانه ی فرعونِ تشنه به خونَش

دیگری را برادرانش به چاه مى اندازند

سر از خانه ی عزیز مصر درمی آورد

مکر زلیخا زندانیش می کند

اما عاقبت بر تخت ملک می نشیند

ازاین "قِصَص" قرآنى هنوز هم نیاموختی ؟  !

که اگر همه ی عالم قصد ضرر رساندن به تو را داشته باشند

و خدا نخواهد

نمی توانند

او که یگانه تکیه گاه من و توست

پس

به "تدبیرش" اعتماد کن

به "حکمتش" دل بسپار

به او

 مرد فقیرى بود که همسرش از شیر گاوشان کره درست میکرد و او آنرا به تنها بقالى روستا مى فروخت. آن زن روستایی کره ها را به صورت دایره های یک کیلویى مى ساخت و همسرش در ازای فروش آنها مایحتاج خانه را از همان بقالی مى خرید. روزى مرد بقال به وزن کره ها شک کرد و تصمیم گرفت آنها را وزن کند. هنگامى که آنها را وزن کرد، دید که اندازه همه کره ها 900گرم است. او از مرد فقیر بسیار عصبانى شد و روز بعد به مرد فقیر گفت: دیگر از تو کره نمى خرم، تو کره ها را به عنوان یک کیلویی به من مى فروختى در حالى که وزن آنها 900گرم است .

مرد فقیر ناراحت شد و سرش را پایین انداخت و گفت: راستش ما ترازویی نداریم که کره ها رو وزن کنیم ولی یک کیلو شکر قبلا از شما خریدیم و آن یک کیلو شکر را به عنوان وزنه قرار دادیم .یقین داشته باش که با مقیاس خودت برای تو اندازه مى گیرند.

امامزاده های قم :

1-    امامزاده علی بن جعفر

ایشان از فرزندان امام جعفر صادق(ع) است که خدمت پنجم امام را درک کرده و حدود 120 سال عمرنمود . اهل قم از او که در کوفه بود خواهش می کننند به قم بیاید . ایشان سرانجام‌، قم می آیند . مقبره امامزاده علی بن جعفر مشهور به دربهشت بنای هشت وجهی با گنبد دو پوشش هرمی شکل متعلق به اوایل قرن هشتم است .امامزاده علی به جعفر در محدوده دروازه کاشان در جنب گلزار شهدای انقلاب و جنگ واقع است .

2-  امزاده سید سربخش :

به استناد کتیبه گچ بری بقعه ، این بنا به دستور « عیاث الدین امیرمحمد» از بزرگان خاندان علی صفی (فرمانروایان قرن هشتم) بنیاد شده و تزئینات گچ بری آن کار « علی بن محمد بن ابی شجاع» هنرمند بزرگ این دوره است . اسماعیل بن محمدبن جعفر صادق (ع) مردی از نوادگان امام صادق(ع) بوده است . این بقعه در خیابان آذر مقابل مجموعه چهل اختران قرار دارد.

3- چهل اختران ، امامزاده زید، موسی بن مبرقع:

این مکان قبور جمعی از سادات و امامزادگان است . علویانی که در این مکان به خاک سپرده شده اند یکی موسی بن مبرقع فرزند امام جواد(ع) است که وی در سال 256 هـ ق به قم آمد و تا زمان وفات (296هـ) در این مکان زندگی کرد . در کنار مزار وی قبر دو تن از فرزندانش « محمد و زینب» و نوادگان او قرار دارد . در این بقعه هیجده صورت قبر است .

شاه تهماسب صفوی در 953 هـ ق سقفی بلند بر این قبور بپا کرد و معماری این بنای کم نظیر توسط « سلطان علی قمی » صورت پذیرفته اشت . از بقاع مقدسه در چهل اختران امامزاده زید از اولاد امام سجاد(ع) است .

4-بقعه شاهزاد ناصر :

این بقعه در برابر مدخل مسجد امام حسن (ع) واقع است که سابقاً بقعه احمد بن اسحاق نامیده می شد . محدث قمی در منتهی الامال معتقد است که احمد ابن اسحاق موسوی در این بقعه مدفون است.

5-شاهزاده سیدعلی:

شاهزاده سید علی از نوادگان محمد حنفیه فرزند امام امیرالمومنین (ع) می باشد . این امامزاده بیش از سایر مشاهد مشرفه قم مورد توجه عموم و محل اعتکاف ارباب حاجات است . مردم به غلط شاه سید علی را فرزندحضرت ابوالفضل (ع) دانسته اند.بقعه و گنبد شاهزاده سیدعلی از بناهای « حاج محمد آقازاده» می باشد که از تجار بلند همت و خیر قم بوده است.

6-امامزاده سلطان محمد شریف:

مزار این بزرگوار در خیابان چهارمردان می باشد وی از جمله اجلا ومحدثین شیعه است که فضل و کیاست او زبانزدخاص و عام بوده است . نسب او به امام سجاد (ع) می رسد . او با امام محمد باقر(ع) از یک مادر بودند.

7-خاکفرج :

این بقعه متعلق به سلطان احمد(حارث بن احمد) از احفاد امام سجاد(ع) است که محل استجابت دعوات می باشد . نقل است که در جنب آن قبه کوچکی که « میان قبه خالی» می گویند محل سنگی است که حضرت ابراهیم (ع) به جهت حمل به کعبه برده و الان به « کعبه کوچک» مشهور است و در نزدیکی این بقعه مقبره « دختر شعیب پیامبر» مدفون است .

8-امامزاده شاه احمد قاسم :

احمدبن قاسم از نوادگان امام جعفر صادق(ع) است که در نزدیکی دروازه قلعه واقع است . بقعه از آثار خاندان علی صفی است. بقعه از آثار خاندان علی صفی است که گچ بری های رنگی زیبا و ارزشمند آن به تاریخ 780 هـ ق کار « علی بن محمدبن ابی شجاع» بنّای هنرمند برجسته قرن هشتم است .

9-امامزاده ابراهیم:

بقعه مورد نظر مدفن شاهزاده ابراهیم موسوی است که در جانب شرقی و تقریباً در نزدیکی صحن و سرای علی بن جعفر قرار دارد بقعه به گچ بری های جالب و دست نخورده مزین است که به سبک قرن هشتم و از ابنیه تاریخی و معتبر شهر به شمارمی رود . سلسله نسب ای امامزاده را گچ بری هایی که به خط ثلث نوشته شده به «احمد بن موسی معروف به شاهچراغ» می رسد.

10-علی بن بابویه :

مزار علی بن بابویه در نزدیکی آستانه مقدسه حصرت معصومه از آثار اوایل دوره قاجاریه است . بنا از درون چهارگوش با سقفی کوتاه با کتیبه ای گرداگرد آن از سوره فتح به سال 1339 هـ ق نوشته شده است .

او با فرزندش شیخ صدوق از اعاظم علمای شیعه بودند علی بن بابویه درقم زندگی می کرد و صاحب تالیفات ارزشمند بود .

11-امامزاده حمزه :

از بقاع متبرکه ای که در محلی به اسم شاه حمزه قرار دارد این بقعه بعد از روضه حضرت فاطمه ـ سلام الله علیها ـ محترم ترین زیارات قم است .

حمزه فرزند بی واسطه امام موسی کاظم (ع) است و با احمد بن موسی (شاهچراغ) از یک مادرند . مزار این امامزاده در خیابان آذر نزدیک میدان کهنه می باشد و مرکب از دو بقعه است : بارگاه شاه حمزه و مزار امامزاده احمد از نوادگان موسی بن جعفر(ع) می باشد.

12-امامزاده شاه احمد:

    در قم سه امامزاده به نام «احمد» مشهورند .1-امامزاده احمد در جوار شاه حمزه . 2- امامزاده احمد از نوادگان محمدبن حنفیه در بلوار 15 خرداد نرسیده به مزار شاه سید علی 3- امامزاده احمد در خیابان خاکفرج از نوادگان امام سجاد(ع) .

در شهر قم حدود 400 تن از اولادو انساب امامان دفن هستند که برخی از آنان به ثبت تاریخی رسیده اند . در ذیل به برخی ازآنان اشاره می کنیم:

1-      امامزاده اباصلت

2-      امامزاده شاه جعفر

3-      امامزاده شاه جعفر غریب

4-      امامزاده شاه جمال

5-      شاهزاده عبدالله

6-      چهارامامزاده

7-      بابامسافر

8-      شاه میرابواحمد

9-      شش امامزاده

10- اهل عل، سهل علی

11- طیب و طاهر

12- شاهزاده سلیمان

13- بی بی معصومه

14- امامزاده اسماعیل

15- زینت خاتون

16- امامزاده شهربانو

17- امامزاده عبدالله

18- شاهزاده قاسم

19- امامزاده فاضل

و...

از مجموع مقابر متبرکه، مساجد ، مدارس ، کاروانسراها ، قلعه ها ، میل ها ، آب انبارها و تپه ها ی باستانی 233 اثر شناسایی شده و 41 اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

ورود حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ به قم:

   حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله عیها ـ خواهر تنی امام رضا (ع) در اول ذی القعده سال 173 هـ ق در مدینه منوره متولد شد و در سال 201 هـ ق به شوق دیدار برادرش به اتفاق چند برادر و برادرزادگان خادم و کاروانی که راهی ایران می شد ، از مدینه خارج شد ، وقتی به شهر ساوه رسید در آن جا بیمار گردید و سپس به قم آمد در سرای موسی بن خرج بن سعد اشعری ساکن گشت . مردم از او استقبال زیاد نموده و پس از هفده روز سکونت در آن سرای بر اثر بیماری در دهم ربیع الثانی سال 201 به جوار رحمت حق شتافت.

    سرای مزبور که به نام « ستیه» معروف و در محله « میدان میر» وسط شهر قم واقع و مشهور است محل عبادت حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله عیها ـ است . در وسط آن خانه اکنون مدرسه علمیه و مسجد بنا شده است و به نام « بیت النور» معروف است .

    پس از رحلت حضرت معصومه ـ سلام الله عیها ـ اهالی قم با تجلیل فراوان پیکر آن بانوی مکرمه راتشییع و در محل کنونی حرم مطهر که مِلک شخصی موسی بن خزرج بود در سردابی دفن نمودند بعد باغ خود را برای گورستان عمومی وقف نمود که به نام مقبره یا گورستان بابلان خوانده شد که بعداً چند تن از زنان خاندان عصمت و طهارت در آنجا دفن شدند.

بناء حرم مطهر :

    پس از دفن حضرت فاطمه معصومه ـ سلام الله عیها ـ در باغ بابلان ، برای اولین بار، برفراز تربت پاک «آل بی بی » سایبانی از (بوریا) به امر « موسی بن خزرج» به پا شد که به مرور زمان از بین رفت تا این که در اواسط قرن سوم ، 50 سال پس ا زرحلت حضرت معصومه ـ سلام الله عیها ـ توسط زینب دختر امام جواد (ع) قبه ای از آجر و گچ بر سر تربت آل بی بی که به صورت برجی ساخته شده بود ، بنا نهاد و بعداً چند تن از زنان خاندان عصمت درداخل حرم دفن شد( میمونه و ام محمد ، دختر موسی المبرقع ـ زینب ، دختر امام جواد(ع) که بقعه ای روی آن ساختند که از دور سه گنبه نمایان بود .

     در سال 350 هـ ق فقط درب بزرگی در حرم مطهر نصب گردید و تا اینکه در سال 457 هـ ق میرابوالفضل عراقی وزیر طغرل سلجوقی گنبدی را بنا کرد و امیر مظفراحمد ، پادشاه آل مظفر در سال 605 هـ ق مرقد را با کاشی ها ی زیبا مزین نمود که تا عصر صفوی به همان صورت بود.

    شاه اسماعیل صفوی در سال 925 هـ ق گنبد فعلی را خراب نمود و گنبد جدیدی ساخت . ایوان شمالی با ایوان طلا را با کاشی های های معرق و فیروزه فام مزین نمود که بعد ها فتحلعی شاه و ناصرالدین شاه این ایوان را طلا کاری کردند و شاه اسماعیل نیز شالوده صحن عتیق را ریخت . ( اقدامات فوق توسط دختر شاه اسماعیل بیگم انجام شد که مربی و منشی دیوان « عماد بیک » می باشد که برخی از تاریخ نویسان محلی ، ساخت گنبد دوم را به ایشان نسبت داده و او را دختر عماد بیک ذکر کردند و اشتباهاً سال خمس و عشرین و ستعماء را 529هـ ق ترجمه نمودند.)

   شاه تهماسب برای مرقد ضریحی از کاشی ساخت و ایوان جنوبی مدرسه فیضیه را بنا کرد ، شاه عباس اول ضریح بهتری را نصب نمود و شاه عباس دوم صحن زنانه را در جنوب آستانه مبارکه ساخت ، شاه سلمیان ، گنبد را تعمیر نمود و مزین به گل های زنبق با طلا و لاجورد کرد . خشت های زراندودی به کاربرد و مأذنه طلای صحت عتیق را نیز ساخت . خشت های طلا گنبد از بقایای خشت های طلایی است که نادرشاه در گنبد حضرت علی (ع)به کاربرده و اضافه اش را به قم حمل نمودند که بعد ها فتحعلی شاه آن ها را برای ساختن گنبد استفاده کرد .در سال 1222 هـ ق دو درب بسیار عالی در حرم نصب گردید و کف حرم و زیر پای ضریح با سنگ های مرمر مفروش شد و بعد ها مدرسه دارالشفا و سپس مسجد بالاسر در سال 1236 هـ ق بناشد . نوه فتحعلی شاه درس سال 1245 هـ ق داخل گنبد را مقرنس نموده و با آئینه آراسته کرد و در سال 1275 هـ ق ناصر الدین شاه ضریح نقره ای را مرمت نمود.

     در سال 1285 هـ ق دو گلدسته ایوان طلا بنا گردید و با خشت هایی از کاشی تزیین شد که در سال 1301 هـ ق کامران میرزا فرزند ناصر الدین شاه شد قسمت بالای این دو گلدسته را با خشت های طلا زینت بخشید.

     در سال 1296 هـ ق ابراهیم خان امین السلطان صحن جدید را بنا نهاد و فرزندش اتابک آن را در سال 1302 هـ ق تکمیل کرد و ایوان آئینه را نیز بنا کرد مزین نمود. گلدسته های ایوان آئینه آستانه می باشد و هریک دارای دو راه پله می باشد وارتفاع آن از کف زمین صحن 80/42 متر است توسط امین السلطان صدر اعظم عصر قاجار ساخته شد.

     در سال 1337 هـ ق آیت الله فیض به توسعه مسجد بالا سر پرداخت و در سال 1373 هـ ق آیت الله بروجردی مسجد اعظم را بنا کرد و مرحوم سید محمد طباطبایی ، مسجد طباطبایی را وسعت بخشید و حرم مطهر به شکل کنونی در آمد .

     پس از پیروزی انقلاب اسلامی به حرم مطهر توجه شایانی شده است و در جهت مرمت و گسترش آن از سه راه موزه و تجدید بنای گنبد مطلا آستانه مقدسه اهتمام شده است .

پیشوایان ما زیارت این بانوی بزرگوار را به شیعیان خود سفارش کرده اند و برای آن پاداش و ثواب بسیاری بیان فرموده اند . در این زمینه به سه حدیث از سه امام معصوم (علیهم السلام) توجه می کنیم:

امام صادق (ع) : « به زودی بانویی به نام « فاطمه » از خاندان من در قم دفن می شود .هر کسی او را زیارت کند ، بهشت بر او واجب خواهد شد.»

امام رضا (ع) : «هر کسی او را زیارت کند ، بهشت از آن اوست .»

 امام جواد (ع) : « هر کسی عمه مرا در قم زیارت کند ، بهشت از آن اوست .»

موقعیت جغرافیایی قم :

         استان قم با وسعت 11526 کیلومتر مربع از شمال به استان تهران (شهرستان های ورامین و ری) ، از شرق به استان سمنان (شهرستان گرمسار) ، ازغرب به استان مرکزی (شهرستان های ساوه ، تفرش ، آشتیان ،دلیجان ومحلات ) و ازجنوب به استان اصفهان (شهرستان کاشان) محدود می شود . استان قم دارای یک شهر ، پنج بخش ( مرکزی ، کهک ، سلفچگان ،خلجستان و جعفرآباد) نه دهستان و 222 آبادی دارای سکنه بوده است.

     استان قم در شرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1385 دارای 1046737 نفر جمعیت بوده است که از نظر پراکندگی جغرافیایی ، بیش تر جمعیت استان ( حدود 92 درصد جمعیت) در شهر قم متمرکز شده اند وبقیه ی جمعیت (8درصد) در دیگر نقاط شهری و روستاهای استان ساکن بوده اند.

     این استان به جهت همجواری با کویر مرکزی از آب و هوای بیابانی برخوردار است ومهترین رودخانه بخش مرکزی استان قم «قمرود» می باشد که با طول 228 کیلومتر از کوه های داران و خوانسار سرچشمه می گیرد و به همراه رودخانه قره سو به مسیله می ریزد . کوه ها در قسمت جنوب و جنوب غربی (ارتفاعات اردهال) این استان قرار دارد که کوه علیق ، تخت ، سرحوض، گلستان ، کوه خضر ، دوبرادران از کوه های مهم استان و اطراف شهر قم می باشند.

      دریاچه حوض سلطان یا دریاچه شاهی به صورت یک حوضه کویری است که در گوشه دریاچه نمک واقع شده است که در تابستان سفید مایل به قهوه ای و کویر کامل می باشد و در زمستان و بهار به صورت دریاچه ای ظاهر می شود . در گذشته این دریاچه بخشی از دریاچه نمک (مسیله) بوده ولی امروز از آن جدا افتاده است و در کنار اتوبان قم ـ تهران قرارد دارد.

   دریاچه نمک (مسیله) محصور بین ارتفاعات می باشد و میزان نمک آن بسیار زیاد است که رودهای جاجرود، کرج ، حبله رود ، شور و عبررود به آن می ریزد . در این دریاچه فقط در زمستان آب یافت می شود و در فصل تابستان به جای آب ورقه های نمک جلب نظر می کند .

   استان قم به دلیل تنوع ناهمواری دارای انواع آب و هواست :

1-     آب و هوای نیمه مرطوب و معتدل : این نوع آب و هوا در مناطق پایکوهی و کوهستانی خلجستان و کهک قرارد ارد . در این منطقه آب و هوایی ، میانگین بارش سالینانه بیش از 200 میلی متر و میانگین دمای سالیانه ، کمتر از 14 درجه ی سانتی گراد است .

2-     آب و هوای نیمه خشک و گرم : این نوع آب و هوا در بخش مرکزی و شمالی استان قرار دارد . در این منطقه ی آب و هوایی ، میانگین بارش سالیانه بین 125 تا 215 میلی متر و میانگین دمای سالیانه 14 تا 19 درجه ی سانتی گراد است .

3-     آب و هوای خشک و گرم : مناطق بیابانی شرق استان قم دارای آب و وهوای خشک است . در این مناطق ، میانگین بارش سالینانه کم تر از 125 میلی متر و میانگین دمای سالیانه بیش از 19 درجه ی سانتی گراد است .

وجه تسمیه قم :

   در مورد تسمیه قم نظرات و اقوال مختلفی ذکر شده که به چند نمونه اشاره می شود :

  1-طبق نوشته تاریخ قم (تالیف سال 378 هـ ق) در ایام قدیم آب رودخانه (تیمره) (سیمره یا اناربار یا رودخانه قم) جمع می شد و آن قدر گیاه و سبزه در اطراف این آب ها می رویید که دشت کبود مشهور بوده ، چون محل جمع شدن آب را به زبان عربی « قم » گویند اینجا را نیز قم نامیدند.

2-در اثر کثرت گیاه و علف که در اطراف رودخانه اناربار وجود داشت ، مردم در اطراف آن چادر زندند و خانه بنا کردند که آن خانه ها به فارسی کُومه نام داشت و به مرور زمان «کومه» تبدیل به «کُم» شد،‌پس آن را معرّب گردانیده و «قُم» نامیدند.

3-در مقابل رود اناربار چشمه ای پرآب بود که به آن «کُپ» می گفتند، رودخانه ای که از آن چشمه می آمد «کُپ رود» نام داشت ، سپس کپ رود معرب گشت و «قمرود» نامیده شد و آن محل را مناسب با نام آن رودخانه « قم» گفتند.

4-چون شهر قم را « قمساره بن لهراسب» ، بنا کرد نام قم از قمساره گرفته شده است .

5-وقتی اعراب اشعری به قم آمدند در اطراف قم خیمه هایی زده که کم کم تبدیل به روستا شد که تعداد آن به 7 روستا رسید که نام این روستاها را «کُمیدان» پس از مدتی به اختصار «کُم» و سپس قم گفتند.

6- در روایت است چون پیامبر هنگام معراج شیطان را در این مکان دید به او قرمود : قم یا مَلعون از آن به بعد شهر را قم گفتند.

7-چون اهل این شهر با قائم آل محمد جمع شوند و ساکنان آن قم را گفتند . از چندین وجه تسمیه که برای شهر قم آمد که مورد اولی و دومی درست تر به نظر می رسد.

القاب قم :

   شهر قم القابی چون : دارالمومنین، دارالعباد ، دارالموحدین ، دارالعلم ، خاک فرج ، مدینه المومنین ، بلده المومنین ، دارالمدینه المومنین می باشد.

تاریخچه قم :

الف : قم در پیش از اسلام

      قم یکی از شهرهای باستانی ایران می باشد ، باستان شناسانی مانند « گیرِشیمن» کناره های غربی ایران (قم ـ سیلک کاشان ـ ساوه) را قدیمی ترین مناطقی می دانند که جماعات اولیه انسانی در آن استقرار یافته و تمدن های اولیه را پی ریزی کردند که نتایج کاوش های باستان شناختی در منطقه « قمرود» نیز مؤید این امر است که بر اساس آن قدمت قم به چندین هزار سال پیش می رسد.

    برخی از مورّخین بنای قم را به زمان پیشدادیان یعنی تهمورث نسبت داده اند که فردوسی در شاهنامه خود شهر قم را در کنار شهرهای عصر پیشدادیان و کیانیان آورده است .

 بفرمود عهد قم و اصفهـان                           نهاد بزرگان و جای مهان

 نوشتن زمشک و زعنبردبیر                          یکی نامه از پادشا بر حریر

اطلاعات چندانی در مورد قم در زمان هخامنشیان و اشکانیان وجود ندارد ، ولی در دوره ساسانیان قم یکی از مهمترین دژها و قلعه ها بود و خسرو پروریز وقتی کشور را به چهار قسمت تقسیم کرد قم را جزو شهرهای قسمت دوم قرار داد.

نقش نگین انگشتر امام حسین (ع) چه بود؟

 ائمه معصومین (علیهم السلام )هر کدام شعار و جمله ای را بر نگین انگشتر خود حک می کردند که نشان دهنده روح و فکر خاص آن بزرگواران بود  .

نقش نگین انگشتر سیدالشهداء (ع) عبارت بود از « اِن اللهَ بالِغُ اَمْرِهِ » و به نقلی دو انگشتر داشت. برنگین یکی « لاإ لهَ إ لا الله ، عُدةٌ لِلِقأ الله » و بر دیگری « ان اللهَ بالِغُ اَمْرِهِ » بود . (سفینة البحار ، ج 1 ، ص 377) هر دو تعبیر ، گویای روح شهادت طلب آن حضرت و مقام رضا و تسلیم او به دیدار خدا و پروردگار است .(فرهنگ عاشورا، صفحه 450) روایت است که در دست امام صادق (ع) انگشتر جدش حسین بن علی (ع) بود و برنگین آن نوشته بود : « لا اِلهَ إ لا الله عُدةٌ لِلِقأ الله » (امالی صدوق ، ص 124) و این نیز که توحید ، سرمایه لقای الهی است ، نشان دهنده روح خداجویی و شهادت طلبی اوست .